‘Te gek om vast te leggen in woorden’ zal er bij het thema van de Boekenweek 2015 wel bedoeld worden. De gratis bundel Te gek voor woorden, met verhalen van bekende schrijvers over hun eigen waanzin of die in hun omgeving, lag gratis voor u klaar bij de erkende boekhandel of in de bibliotheek. Mooi toch? Minder bekende gekken schrijven ook. Eén ervan was PyQuRiS. Niets is te gek voor woorden. Bij woorden gaat het om vrijheid, om uit te drukken datgene dat je wilt. Met letters kan dat ook en dat deed PyQuRiS.

In 1973 richtte ik met gelijkgezinden de Gekkenkrant op, een krant van en voor gekken. De krant werd verspreid in de Nederlandse inrichtingen, die toen nog vermolmde instituten waren, met hier en daar, een paddenstoel, een klein experiment. De Tweede Wereld oorlog was al geruime tijd beslist, in de institutionele psychiatrie moest de bevrijding nog bevochten worden. Dat deed de Gekkenkrant niet alleen, er was toen sprake van een Gekkenbeweging tegen de psychiatrie.

Er werden acties opgezet tegen een nieuwe Krankzinnigenwet, ‘Te gek om vast te zitten’, en ook bijvoorbeeld tegen de shocktherapie. De Nationale Anti Shocktherapie Actie (NASA), stelde een behandelmethode uit de Duitse psychiatrie aan de kaak, een methode met veel neveneffecten die misschien alleen gebruikt mag worden op reeds veroordeelde Nazi’s. De Gekkenkrant werd een succes en een stroom van brieven kwam opgang. Selecties ervan verschenen in de krant. Er verschenen er tussen 1973 en 1980 tweeënveertig exemplaren. Er was geen strikt beleid in welke brief wel of niet geplaatst werd. Beschrijvingen van ‘misstanden’ gingen zeker voor, het liefst zo gedetailleerd mogelijk, met naam en toenaam. Plaatsing van zo’n brief werd veelal gevolgd door acties ter plaatse, zoals bij het St. Joris in Dordrecht. 

Ik ontving geregeld post van PyQuRiS. De meeste van de letters die PyQuRiS gebruikte, zaten aan het eind van het alfabet. Vele vellen tipte hij ermee vol. PyQuRiS was/is eigenlijk geen schrijver, meer een letterkunstenaar en het waren dan ook geen brieven. Het waren persoonlijke manifesten, met lettercombinaties van PQRSTUXYZ. Het lukte me niet om het belang van PyQuRiS aan mijn mede redacteuren uit te leggen en meestal gingen zijn bijdragen naar het archief. Bijgaand Pouwsel stond op de achterkant van nummer 28 (Gekkenkrant 5(1978)28). Nederland had zijn Dadaïsten, de Gekkenkrant had zijn PyQuRiS. 

PyQuRiS, een gek met drie dubbele letterwaarde. 

Dit is een bijzondere bijdrage: PyQuRiS gebruikte klinkers uit het gehele alfabet. De vormgeving was eveneens frappant: een bouwpakket. Ik beweerde dat hij een drie dimensionale doorbraak doormaakte in zijn hoogst individuele uitdrukkingsvorm, in een ruimer gebruik van het alfabet en dat PyQuRiS daarom een ereplaats in de Gekkenkrant verdiende. Zo geschiedde. Als de taal beknellend wordt, als de betekenissen van woorden zoek zijn, er geen zinnige thema’s meer zijn, bevrijd dan jezelf, probeer nieuwe vergezichten en betekenissen te verschaffen en scrabbel een eigen syntaxis in elkaar!  

Bert Bakker, Amsterdam, maart 2015

Vrij eenvoudig in elkaar te zetten!